Tereny Wasilkowa na przestrzeni wieków leżały na pograniczu wschodu i zachodu. W XI wieku należały do Rusi Kijowskiej. W roku 1140 weszły w skład Księstwa Włodzimierskiego, a w XIII wieku Księstwa Włodzimiersko-Halickiego. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o terenie, na którym później powstało miasto i starostwo wasilkowskie pochodzi z 1358 roku. Wtedy to książęta mazowiecki Siemowit III Trojdeniec i litewski Kiejstut zawarli ugodę dotyczącą rozgraniczenia Mazowsza i Litwy. Wasilkowskie tereny na wschód od ujścia Sokołdki (dziś rz. Czarna) do rzeki Sprząśli (obecnej rz. Supraś l)zostały w 1340 roku włączone do Litwy przez księcia Giedymina. Jednak wcześniej obszar ten należał do Mazowsza.Król Zygmunt August Pierwsza wzmianka o ostępie Wasilkowo: " deserta Wasilkowo" czyli puszcza (ostęp) Wasilków pochodzi z 1524 roku. Wtedy to Zygmunt I król Polski i Wielki Książę Litewski nadał swej małżonce Bonie puszcze w północno-wschodniej części Litwy. W tym czasie teren Wasilkowa nie był zamieszkały. Znajdowały się tu tylko "okoły" czyli ogrodzone miejsca służące do polowań. Przełomową datą jest dzień 8 grudnia 1566 roku, kiedy to król Zygmunt August nadał Wasilkowowi prawa miejskie. Z dokumentu królewskiego wynika, że osada powstała na tzw. surowym korzeniu (tzn. w miejscu wcześniej nie zamieszkałym). Mieszczanie odtąd mieli sądzić się i rządzić według zasad prawa magdeburskiego, bez ingerencji urzędników hospodarskich. Wasilkowianie otrzymali również prawo do pobierania ceł i myt. Bardzo dokładnie zostały opisane także granice gruntów przydzielonych miastu. Istotnym było też to, że po upływie wolnizny (tzn. czasu bez płacenia podatków) obywatele Wasilkowa winni byli uiszczać tylko "goły czynsz", nie musieli zaś wykonywać żadnych dodatkowych prac na rzecz władcy. Nadał też miastu herb - głowę łosia - i prawo pieczętowania nim dokumentów miejskich. Przygotowaniem placów domowych i pól uprawnych dla przyszłych wasilkowian, wyrąbanych w puszczy Grodzieńskiej zajmował się z królewskiego polecenia starosta mielnicki i mścibohowski Hrehory Wołłowicz. Miasto zasiedlane było przez ludność pochodzącą z okolic Goniądza, Tykocina i Białegostoku. W dwa dni po nadaniu praw miejskich w dniu 10 grudnia 1566 roku król Zygmunt August wydaje przywilej pozwalający na utworzenie parafii katolickiej i wyznacza pięć włók na folwark księżowski, a dziesięć na osadzenie poddanych chłopów.W następnym roku zbudowano pierwszy kościółek drewniany na wzgórzu na północ od miasta (w miejscu tzw. kościeliska obok kościoła pw. Przemienienia Pańskiego przy ul. Kościelnej). Jeszcze w tym samym wieku wasilkowską świątynię przeniesiono na plac naprzeciw południowo-zachodniego rogu rynku. Dziś, na tym miejscu wznosi się kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Miłosierdzia. Pierwszym proboszczem tej parafii był ksiądz Mikołaj Komorowski. W dwa lata po nadaniu praw miejskich starostą wasilkowskim zostaje mianowany Hiob Prayetfuess, a od 1576 roku Łukasz Górnicki - jeden z najwybitniejszych polskich humanistów doby Odrodzenia, autor m. In. "Dworzanina". Najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Wasilkowa jest zaprojektowany w ramach pomiary włócznej renesansowy układ przestrzenny miasta. Centralnym jego punktem był rynek o znacznych rozmiarach 200x135 metrów. Z jego narożników wybiegały po dwie ulice - główne osie kompozycyjne przebiegały przez naroża, a nie przez środek rynku. Na jego środku znajdował się ratusz. Nad rzeką umieszczono dwór starościński (przy ulicy biegnącej na południe z południowo-wschodniego narożnika rynku - świadczy o tym jej nazwa: Dworna). Cerkiew umieszczono przy ulicy wybiegającej na wschód z północno-wschodniego narożnika rynku (dziś ul. Mickiewicza). Pierwsza wzmianka o cerkwi unickiej pochodzi z 1669 roku. W roku 1612 przez Wasilków w drodze na Litwę przejeżdżała królowa Konstancja Habsburżanka, żona Zygmunta III. W mieście nastąpiło jej powitanie przez starostę wasilkowskiego Piotra Wiesiołowskiego i panów litewskich. W połowie XVII wieku Wasilków zamieszkiwało około 500 mieszkańców, a w całym starostwie dalszych 400. Z tego okresu pojawiają się pierwsze zapisy o Żydach wasilkowskich, którzy osiedlili się tu z Choroszczy. Ważną datą w historii Wailkowa jest rok 1719, kiedy to unicki arcybiskup Kiszka poświęcił kaplicę nad źródełkiem w Świętej Wodzie. Zapis tego wydarzenia jest najstarszym znanym historykom dokumentem obrazującym dzieje Świętej Wody. Przed pierwszym rozbiorem Polski (1772 rok) w Wasilkowie liczącym około 1500 mieszkańców zamieszkiwało około 100 unitów (wyznania greckokatolickiego) i 150 Żydów. Pozostali mieszkańcy (poza nielicznymi innowiercami) byli wyznania rzymskokatolickiego. W mieście oprócz kościoła funkcjonowała unicka drewniana cerkiew, posiadająca patronat królewski, pod nieznanym dziś wezwaniem (parafia należała do Unickiej Diecezji Metropolitalnej Kijowsko-Wileńskiej, do dekanatu knyszyńskiego). Jedyna w owym czasie cerkiew prawosławna znajdowała się w Zabłudowiu. Po III rozbiorze Polski Wasilków zostaje włączony do białostockiego departamentu Nowych Prus Wschodnich,Cerkiew prawosławna św. św. Ap. Piotra i Pawła w Wasilkowie a od 1807 roku na mocy traktatu w Tylży do zaboru rosyjskiego. Władze carskie rozpoczęły akcję rusyfikacyjną. Jednym z jej objawów było wydanie w 1839 roku przez cara Mikołaja I dekretu likwidującego kościół unicki. Podobnie jak w innych miastach, tak i w Wasilkowie majątek unicki ( w tym Święta Woda) przekazany został kościołowi prawosławnemu. Przed 150 laty dnia 22 maja 1853 roku wyświęcona została przez biskupa wileńskiego Józefa Siemaszko murowana cerkiew usytuowana przy drodze z Białegostoku do Grodna w południowo-wschodniej części rynku. Cerkiew zbudowano na terenie podmokłym. W celu utwardzenia gruntu wbito drewniane pale i położono kamienie na zaprawie wapiennej. Dzwonnicę o unikalnej architekturze, będącą jednocześnie bramą wejściową, zbudowano dwadzieścia lat później.Cerkiew wraz z dzwonnicą , jako jeden z czterech obiektów na terenie gminy wpisana jest do rejestru zabytków Cerkiew prawosławna św. św. Ap. Piotra i Pawła w Wasilkowie Kolejnym bardzo ważnym wydarzeniem był udział mieszkańców Wasilkowa w Powstaniu Styczniowym, którzy walczyli w oddziałach por. Piszczatowskiego. Na skutek carskich represji doszło do aresztowania w 1864 roku proboszcza wasilkowskiego ks. Ludwika Lebiedzińskiego, oskarżonego o pomoc powstańcom, jak też zamknięcie kościoła pw. "Świętej Trójcy" (przy ul. Kościuszki), a następnie jego rozebranie. Około 1880 roku Wasilków liczył już 3880 mieszkańców. W mieście funkcjonowało 12 zakładów włókienniczych (10 z nich właścicielami byli Żydzi) i po jednym w przedmieściach - Jakimach, Woroszyłach i Sochoniach. Największy zakład włókienniczy A. Wołkowyskiego zatrudniał 97 robotników, natomiast tkalnia I. Barasza - 91 robotników. Łącznie wszystkie zakłady zatrudniały około 300 osób. W 1883 roku konsekrowano nowowybudowany murowany kościół pw. Przemienienia Pańskiego przy ulicy Kościelnej. Tragiczną data w historii miasta jest dzień 5 maja 1895 roku, kiedy to wielki pożar strawił prawie połowę Wasilkowa. Pożar powstał około południa na strychu Żydówki Rajchli Berszgorn przy ul. Dwornej, a powodem był zły stan techniczny komina. Pożar pochłonął 10 ofiar śmiertelnych, w większości dzieci. W końcu XIX wieku w Wasilkowie zamieszkiwało 3918 osób, z tego: 1936 katolików (49,8%), 1470 wyznania mojżeszowego (38%) oraz 430 prawosławnych (11%). Wasilków w okresie międzywojennym. Po I wojnie światowej w listopadzie 1918 roku w mieście czynne były tylko dwie fabryki włókiennicze, zatrudniające 60 - 70 pracowników. W dniu 7 listopada 1921 roku na mocy restryktu wydanego przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Święta Woda przechodzi na rzecz parafii rzymsko-katolickiej. II wojna światowa dla wasilkowian rozpoczęła się w dniu 16 września 1939 roku, kiedy to od strony Jurowiec wkroczyły wojska niemieckie. Niespełna tydzień później od wschodu, jako niemiecki sojusznik, wkroczył oddział kawalerii sowieckiej Armii Czerwonej. Tak rozpoczęła się sowiecka okupacja. Okupiona została ona wywózką do Kazachstanu kilkudziesięciu wasilkowskich rodzin. Po rozpoczęciu wojny niemiecko-bolszewickiej Niemcy w sierpniu 1941 roku utworzyli w Wasilkowie getto, w którym przebywało około 1250 Żydów. W listopadzie następnego roku Żydów z getta w liczbie 1180 osób wywieziono przez obóz przejściowy w Białymstoku do Treblinki gdzie zostali zgładzeni. W czasie trwania wojny i w pierwszych latach powojennych część mieszkańców należała do Armii Krajowej i WIN-u biorąc czynny udział w walce z okupantami i przedstawicielami tzw. "władzy ludowej". Przemysł wasilkowski wskutek działań wojennych uległ niemalże całkowitemu zniszczeniu. Miasto zniszczone zostało w 20%. W fabryce włókienniczej, na bazie którego powstał Zakład PrzemysłGrota w Świętej Wodzie u Wełnianego im. Emilii Plater, wykańczalnia i farbiarnia zostały niemalże całkowicie zmiecione z powierzchni ziemi. W 1944 roku 24 robotników przystąpiło do odbudowy i uruchomienia zakładu. W okresie powojennym znamienną datą jest 1 lipca 1947 roku kiedy to ksiądz Wacław Rabczyński został mianowany wikariuszem i zarządcą parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Wasilkowie. Rok 1953 przyniósł budowę w Świętej Wodzie groty nad cudownym źródełkiem na wzór groty z Lourdes, następny - budowę kalwarii świętowodzkiej i monumentalnych figur na cmentarzu parafialnym. Bardzo bolesną datą jest 14 stycznia 1956 roku. W tym dniu dokonano zniszczenia przez władze komunistyczne stacji Męki Pańskiej w Świętej Wodzie. Dla wielu mieszkańców Wasilkowa była to analogia do represji carskich po Powstaniu Styczniowym. Podsumowaniem działalności ks. Rabczyńskiego było rozpoczęcie w 1958 i zakończenie w 1966 roku budowy kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Miłosierdzia przy ulicy Kościuszki. Kościół Najświętszej Maryi Panny Matki Miłosierdzia w Wasilkowie. Ksiądz Wacław Rabczyński był niewątpliwie najwybitniejszą postacią w powojennej historii ziemi wasilkowskiej. W 1946 roku Wasilków liczył 3948 mieszkańców. W porównaniu do 1939 roku liczba ta zmniejszyła się o 1226 osób. Wyznacznikiem zmian zachodzących w latach powojennych był rozwój Zakładu Przemysłu Wełnianego im. Emilii Plater, Kościół Najświętszej Maryi Panny Matki Miłosierdzia w Wasilkowiektóry w latach swej świetności zatrudniał około 2500 pracowników. W 1959 roku rozpoczęto budowę szkoły podstawowej przy ulicy Mickiewicza w której obecnie mieści się gimnazjum. W 1965 roku przystąpiono do budowy nowego jazu oraz ujęcia wody i jednocześnie ośrodka sportów wodnych. Inwestorami byli: Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Białymstoku, które budowało jaz i nieckę zalewu, oraz Prezydium M.R.N. w Wasilkowie, Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki na miasto i powiat białostocki realizujący budowę ośrodka sportów wodnych. Obiekt oddano do użytku w 1968 roku. W tym samym roku w grudniu oddano do użytku pierwszy blok mieszkalny Spółdzielni Mieszkaniowej w Wasilkowie. W roku 1982 rozpoczęto budowę szkoły podstawowej przy ulicy Polnej, którą uroczyście otwarto w dniu 22 maja 1985 roku. W dniu 27 maja 1990 roku odbyły się pierwsze po pięćdziesięcioletniej przerwie wolne i demokratyczne wybory do samorządu lokalnego, które niemalże w całości wygrali przedstawiciele "Komitetu Obywatelskiego".