ZMIANY W KODEKSIE PRACY - 2004 Przewodnik po zmianach w kodeksie pracy. Czas pracy. Inaczej liczy się nadgodziny. Nadal obowiązuje nas 40-godzinny czas pracy w pięciodniowym tygodniu pracy. Okres rozliczeniowy wciąż wynosi cztery miesiące, z możliwością wydłużenia do sześciu bądź dwunastu miesięcy (choć ograniczono możliwości jego wydłużania). Ale razem z nadgodzinami tydzień pracy nie może przekroczyć 48 godzin. Uwaga! Istotna nowość: jeśli w tygodniu kumulują się dwa dni świąteczne (poza niedzielą - np. we wtorek i czwartek), to automatycznie zmniejsza się liczba dni wolnych o jeden dzień. Wtedy pracodawca będzie mógł nakazać pracownikowi, aby przyszedł do pracy w inny wolny dzień w czasie roku kalendarzowego. + Dla tych, którzy lubią pracować krótko, ale intensywnie. Pracownik może poprosić pracodawcę (musi to zrobić na piśmie) o skrócenie tygodnia pracy - pracuje wtedy mniej niż pięć dni w tygodniu, ale dłużej (dzienna norma nie może przekroczyć 12 godzin). Okres rozliczeniowy wynosi maksymalnie miesiąc. + Można też pracować tylko w weekendy (czyli w piątki, soboty, niedziele i święta). Ten system również wprowadza się tylko na pisemny wniosek pracownika. Nie może on pracować dłużej niż 12 godzin na dobę, a okres rozliczeniowy trwa najwyżej miesiąc. To oferta przede wszystkim dla uczniów i studentów, aby mogli pogodzić pracę z nauką. Urlopy. + Już po pierwszym miesiącu pracy nowy pracownik ma prawo do urlopu (do tej pory musiał czekać pół roku). Przysługuje mu wtedy jedna dwunasta rocznego urlopu (z każdym kolejnym miesiącem liczba dni wolnych rośnie proporcjonalnie). + Więcej urlopu. Minimalny roczny urlop wzrasta z 18 do 20 dni. Korzystniej liczy się też urlop dla pracowników na dwóch etatach. Np. jeśli ktoś zaczyna pracę w zakładzie X i nadal pracuje w zakładzie Y, to przy naliczaniu mu urlopu w firmie X należy uwzględnić staż w firmie Y. Znikają specjalne zasady naliczania urlopu dla pracowników sezonowych. Dotychczas za każdy przepracowany miesiąc przysługiwało takiemu pracownikowi 1,5 wolnego dnia. Teraz będą traktowani tak samo jak pozostali pracownicy. - Urlop a służba wojskowa. Nie będzie już ekwiwalentów pieniężnych za niewykorzystany urlop dla pracowników powołanych do wojska lub na przeszkolenie wojskowe. Dla młodych matek. Więcej przywilejów mają kobiety w ciąży i opiekujący się dzieckiem do czwartego roku życia. Dotychczas nie można było ich zatrudniać w godzinach nadliczbowych, nocą oraz [do?] pracy poza firmą. Teraz dodano zakaz zatrudniania ich w tzw. przerywanym systemie czasu pracy (chodzi o pracę z przerwą w ciągu dnia, której nie wlicza się do czasu pracy). Zmiany w urlopach macierzyńskich... Urlop macierzyński nadal wynosi 16 tygodni po pierwszym porodzie oraz 18 tygodni po każdym następnym. 18-tygodniowy urlop wciąż przysługuje też matkom, które urodziły po raz pierwszy, ale wcześniej wychowywały dziecko przysposobione. Nowość: taki sam przywilej uzyskały matki z rodzin zastępczych, które doczekały się własnych dzieci. Również rodzice przyjmujący dziecko do rodziny zastępczej nabywają prawo do urlopu macierzyńskiego (od 8 do 16 tygodni, ale tylko do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy). ...i wychowawczych. Nie tylko kobieta, ale również mężczyzna może skorzystać z trzyletniego urlopu wychowawczego. Kryteria dla matek i ojców są jednakowe: co najmniej półroczny staż pracy. Co więcej, matka i ojciec mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego (ale tylko przez trzy miesiące). Ojcowie dzieci do lat 14 mogą też wziąć dwa dodatkowe płatne dni urlopu na dziecko (dotąd to był przywilej matek). Dane osobowe, zmiana pracodawcy. Jakich informacji pracodawca może żądać od kandydata do pracy? Są to: imiona i nazwisko, imiona rodziców, data urodzenia, adres zamieszkania, numer PESEL, wykształcenie, przebieg dotychczasowego zatrudnienia, imiona i nazwiska oraz daty urodzenia dzieci (ale tylko wtedy, jeśli pracownik będzie korzystał z uprawnień na dzieci). W szczególnych przypadkach (i jeżeli mówią o tym przepisy) pracodawca może zażądać dodatkowych informacji, np. kandydaci na ochroniarzy muszą przedstawić zaświadczenia o niekaralności. Pracodawca nie może więc np. pytać kobiet o plany macierzyńskie. Co musi się znaleźć w umowie o pracę? Tu też się trochę zmieniło. Pracodawca musi określić w umowie rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, wynagrodzenie (wyszczególniając jego składniki), czas pracy oraz termin jej rozpoczęcia. Jeśli pracownik już pracuje, ale jeszcze nie podpisał umowy, to wszystkie te informacje powinien otrzymać od przełożonego na piśmie. A gdy już podpisze umowę, to najpóźniej po tygodniu powinien otrzymać (również na piśmie) następujące informacje: o dobowej i tygodniowej normie czasu pracy, częstotliwości wypłat wynagrodzeń, urlopach wypoczynkowych oraz długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę. Jeśli w firmie nie ma regulaminu pracy (czyli jest to firma, gdzie pracuje do 20 ludzi), przełożony musi poinformować, które godziny w jego firmie zaliczane są do pracy w nocy, kiedy wypłaca się wynagrodzenia, w jaki sposób pracownik potwierdza przyjście do pracy oraz jak usprawiedliwia się nieobecność. Każdą zmianę któregoś z tych warunków pracownik musi dostawać na piśmie. Jakie pracownik ma prawa, gdy firmę, w której pracuje, przejmie inne przedsiębiorstwo? Najpóźniej 30 dni przed przejęciem stary i nowy pracodawca muszą poinformować o tym organizacje związkowe, a jeśli ich nie ma - indywidualnie pracowników: kiedy zmienia się pracodawca, dlaczego tak się stało oraz co to oznacza dla pracowników (czyli co się zmieni w warunkach pracy, zasadach wynagradzania i przekwalifikowania). Czy pracownik musi zaakceptować zmiany? Nie. Przez dwa miesiące po zmianie pracodawcy ma prawo bez uprzedzenia i z siedmiodniowym wypowiedzeniem zwolnić się z pracy. Uwaga! Zmiana pracodawcy nie może służyć nowemu szefowi jako pretekst do zwolnień. Jeśli nowy właściciel chce kogoś zwolnić, musi to zrobić według zasad o zwolnieniach grupowych (przepisy o szczególnym rozwiązywaniu z pracownikami stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników). Zwolnienia. Rozwiązanie umowy na zastępstwo. Okres wypowiedzenia umowy na zastępstwo wynosi trzy dni robocze (dotychczas wypowiedzeniu podlegały umowy co najmniej półroczne lub takie, które dopuszczały takie wypowiedzenie). - Kiedy należy się wolne na szukanie nowej pracy? Zwolnionemu pracownikowi przysługuje zwolnienie na szukanie nowej pracy tylko wtedy, gdy wypowiedzenie wynosi co najmniej dwa tygodnie (dotąd nie było takiego limitu). Wynagrodzenia i chorobowe. + Chorobowe znów płatne w całości. Znika wyjątkowo kontrowersyjny przepis, że pierwszy dzień zwolnienia lekarskiego do sześciu dni jest niepłatny. Teraz będziemy otrzymywali 80 proc. normalnego wynagrodzenia za każdy dzień choroby. Etaty dzieli się proporcjonalnie. Zatrudnienie pracownika na niepełny etat nie może oznaczać dla niego gorszych warunków pracy i niższego wynagrodzenia, niż wynikałoby to z proporcji w stosunku do zatrudnionych na cały etat. Jeśli więc na pełnym etacie płaca wynosi 2000 zł, to na jednej drugiej etatu należy się 1000 zł. Płace w budżetówce. Minister pracy będzie musiał określić warunki wynagrodzeń w tych branżach budżetówki, w których nie obowiązują układy zbiorowe pracy. Chodzi o zasady ustalania wynagrodzeń zasadniczych oraz wszystkich pozostałych składników pencji i innych świadczeń (nagród jubileuszowych, odpraw przy przejściu na emeryturę itd.). Uwaga! Dodatek stażowy nie może być wyższy niż 20 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Co można zabrać z pensji? Ograniczono możliwość potrąceń z wynagrodzenia pracownika. Pracownikowi musi zostać 824 zł brutto (płaca minimalna). Jeśli pracownik ma niepełny etat, kwoty wolne są proporcjonalnie niższe. Uwaga! Żadna kwota nie jest wolna od potrąceń na alimenty. Co musi być w regulaminie pracy? Wśród spraw, które musi regulować każdy regulamin pracy, znalazły się dwie nowe - o przyjętych okresach rozliczeniowych oraz częstotliwości wypłaty wynagrodzeń. Szef nagradza bez pytania. Pracodawca, chcąc dać pracownikowi nagrodę lub wyróżnienie za wzorową pracę, nie musi prosić o opinię związków zawodowych. - Kiedy kara i nagana? Nowość: pracodawca może ukarać pracownika upomnieniem lub naganą za naruszenie zasad potwierdzania obecności w pracy i usprawiedliwiania absencji. Do tej pory takie kary stosowano tylko, gdy pracownik nie przestrzegał przepisów o organizacji i porządku pracy oraz przeciwpożarowych i bhp. Dyskryminacja, molestowanie i mobbing. Dyskryminacja po nowemu. Do tej pory kodeks zakazywał nierównego traktowania ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość, przekonania ("zwłaszcza polityczne lub religijne") oraz przynależność związkową. Teraz do tego zestawu dochodzi religia (już nie "przekonania religijne"), pochodzenie etniczne, orientacja seksualna oraz rodzaj zatrudnienia (na czas określony albo nieokreślony oraz w pełnym albo niepełnym czasie pracy). Wszyscy pracownicy powinni być jednakowo traktowani np. przy podpisywaniu umów o pracę i ich rozwiązywaniu, ustalaniu warunków zatrudnienia, awansach, dostępie do szkoleń. Co robić, jeśli np. w umowie o pracę znalazł się punkt dyskryminujący pracownika? Taki punkt jest nieważny i trzeba go zastąpić nowym (do tej pory kodeks pracy nakazywał anulować punkty naruszające równe traktowanie kobiet i mężczyzn). Jak domagać się swoich praw? Należy pracodawcy zwrócić uwagę, że np. konkretny punkt w regulaminie pracy to przejaw dyskryminacji. Jeśli pracodawca nie naprawi błędu, pozostaje zwrócić się do sądu pracy albo powiadomić Państwową Inspekcję Pracy. Co grozi za dyskryminację? Pracownikowi, który zdoła udowodnić, że był dyskryminowany, należy się odszkodowanie. Jak wysokie? Nie niższe niż pensja minimalna (czyli 824 zł brutto). Maksymalna kwota odszkodowania nie została określona. A co z molestowaniem seksualnym? To też przejaw dyskryminowania - chodzi o molestowanie "werbalne, pozawerbalne oraz fizyczne". Co to oznacza? Są to: propozycje o charakterze seksualnym (szczególnie szantaż), obraźliwe komentowanie czyjegoś ubioru, wyglądu, niedwuznaczne spojrzenia, gesty i wreszcie dotyk (np. poklepywanie). + Pracodawca musi też przeciwdziałać mobbingowi. Co to takiego? Niestety, kodeksowa definicja jest dość skomplikowana - wedle niej mobbing "polega na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika", co "wywołuje u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej". Chodzi także o celowe "poniżanie lub ośmieszanie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników". Mobbing może przejawiać się np. w nadmiernym krytykowaniu, złośliwych żartach, przerywaniu wypowiedzi, pomijaniu przy nagrodach itp. Uwaga! Aby doszło do mobbingu, pracownik musi być szykanowany "systematycznie" i "przez dłuższy czas" (to ocenia sąd). Mobberem (czyli sprawcą mobbingu) może być przełożony, koledzy, a nawet podwładni. Pracownik, który z tego powodu ucierpiał na zdrowiu, ma prawo dochodzić odszkodowania od pracodawcy (nawet wtedy, gdy przełożony osobiście go nie szykanował, ale tolerował mobbing). Pracownikowi należy się też odszkodowanie, gdy z powodu mobbingu zwolnił się z pracy (nie może ono być niższe niż pensja minimalna 824 zł brutto, maksymalna kwota też nie została określona). Inne zmiany. Nowe obowiązki pracodawcy. Naszym przełożonym przybywa nowy obowiązek: muszą organizować pracę tak, by możliwie najbardziej ograniczyć jej uciążliwość, a zwłaszcza monotonność. Powinni też informować pracowników o możliwości zatrudnienia nowych osób, a pracowników zatrudnionych na czas określony - o wolnych miejscach pracy. Zmiany od 1 maja 2004 - po wstapieniu Polski do Unii Europejskiej. Trzecia umowa na czas nieokreślony. Przywrócona została zawieszona rok temu zasada, że trzecia umowa o pracę musi być zawarta na czas nieokreślony. Poszerzona jednak o istotny przepis, który zakłada, że jeśli w trakcie obowiązywania umowy na czas określony nastąpi przedłużenie okresu wykonywania takiej pracy, będzie to traktowane tak, jakby została zawarta nowa umowa na czas określony. Ma to zapobiec powszechnemu do niedawna zjawisku podsuwania pracownikom aneksów przedłużających umowę na czas określony, co służyło pracodawcom do prolongowania w nieskończoność tej samej umowy. Uwaga! Limitowanie umów na czas określony nie dotyczy umów o zastępstwo oraz prac dorywczych, sezonowych i wykonywanych cyklicznie. Cudzoziemiec jak Polak. Weszły w życie przepisy o warunkach zatrudnienia pracowników z państw Unii Europejskiej skierowanych do pracy w Polsce. Muszą one być nie gorsze, niż wynika to z naszego kodeksu pracy. Praca dzieci. Nowe zasady dotyczące pracy dzieci do 16 lat - będą one mogły wykonywać jakąkolwiek pracę tylko w ramach działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej lub reklamowej. Muszą się na to zgodzić rodzice (lub inni opiekunowie dziecka) oraz inspektor pracy. Inspektor nie wyda takiej zgody, jeśli uzna, że praca może powodować zagrożenie dla życia, zdrowia lub rozwoju dziecka albo będzie mu przeszkadzać w nauce.